Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej jest samorządową jednostką budżetową powołaną do realizacji zadań pomocy społecznej, zadań związanych z realizacją świadczeń rodzinnych oraz zadań związanych z realizacją zaliczki alimentacyjnej a także prowadzenia postępowań wobec dłużników alimentacyjnych. Jednostka jest finansowana z budżetu gminy Mikołów - pokrywa swoje wydatki bezpośrednio z budżetu miasta, a pobrane dochody odprowadza na rachunek budżetu miasta. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej prowadzi gospodarkę finansową na zasadach ustalonych dla jednostek budżetowych. Jego mienie stanowią środki trwałe, wyposażenie i wartości niematerialne potrzebne do realizacji zadań statutowych.

Pracą ośrodka kieruje kierownik, który zarządza oraz ustala organizację wewnętrzną i reprezentuje jednostkę na zewnątrz, sprawuje nadzór nad powierzonym majątkiem oraz tworzy warunki do realizacji zadań statutowych poprzez właściwe gospodarowanie środkami określonymi w planie finansowym. Szczegółowe zasady i tryb działania Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej określa regulamin organizacyjny.

Ośrodek realizuje zadania pomocy społecznej jako zadania własne gminy oraz jako zadania zlecone.

Do zadań własnych gminy realizowanych przez ośrodek należy:

• udzielanie schronienia, zapewnienie posiłku oraz niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym,
• przyznawanie i wypłacanie zasiłków okresowych,
• przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych,
• przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego,
• przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne osobom bezdomnym oraz innym osobom niemającym dochodu i możliwości uzyskania świadczeń na podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia,
• przyznawanie i wypłacanie zasiłków specjalnych celowych,
• praca socjalna,
• organizowanie i świadczenie usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych, w miejscu zamieszkania,
• dożywianie dzieci,
• sprawienie pogrzebu, w tym osobom bezdomnym,
• podejmowanie innych zadań z zakresu pomocy społecznej wynikających z rozeznania potrzeb gminy.

W ramach zadań zleconych gminie ośrodek realizuje:

• przyznawanie i wypłacanie zasiłków stałych,
• opłacanie składek na ubezpieczenia zdrowotne określonych w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia.

Pomoc udzielana jest w trybie i na zasadach ustalonych w ustawie o pomocy społecznej z 12 marca 2004 r. (Dz. U. nr 64 poz. 593 wraz z późn. zm.). Prawo do świadczeń pomocy społecznej przysługuje, zgodnie z art. 5 cyt. ustawy, osobom posiadającym obywatelstwo polskie, cudzoziemcom oraz obywatelom państw członkowskich Unii Europejskiej mającym miejsce zamieszkania i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Świadczenia z pomocy społecznej są udzielane na wniosek osoby zainteresowanej, jej przedstawiciela ustawowego albo innej osoby, za zgodą osoby zainteresowanej lub jej przedstawiciela ustawowego. Do świadczeń z pomocy społecznej należą między innymi: zasiłek stały, zasiłek okresowy, zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy, pomoc rzeczowa, sprawienie pogrzebu, schronienie, posiłek, usługi opiekuńcze oraz specjalistyczne usługi opiekuńcze, w ramach zadań własnych gminy pobyt i usługi w Dziennym Domu Pomocy, kierowanie oraz naliczanie odpłatności w Domach Pomocy Społecznej.

W strukturze MOPS-u funkcjonuje Dział Świadczeń Rodzinnych i Zaliczek Alimentacyjnych, który zajmuje się przyznawaniem i wypłacaniem świadczeń rodzinnych na podstawie ustawy o świadczeniach rodzinnych z dnia 28 listopada 2003 r. (t.j. Dz. U. 2006 nr 139 poz. 992 z późn. zm.) oraz przyznawaniem i wypłacaniem zaliczek alimentacyjnych, w oparciu o ustawę o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej (Dz. U. 2005 nr 86 poz. 732 z późn. zm.). Prawo do świadczeń rodzinnych i zaliczki alimentacyjnej oraz wysokość tych świadczeń ściśle określają przepisy powołanych wyżej ustaw oraz rozporządzenia MPiPS.

Do świadczeń rodzinnych należą:

• zasiłek rodzinny wraz z dodatkami z tytułu: urodzenia dziecka, opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, samotnego wychowywania dziecka, wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej, kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego, rozpoczęcia nauki w szkole, podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania,
• zasiłek pielęgnacyjny,
• świadczenie pielęgnacyjne,
• jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka, tzw. "becikowe".

Do zadań MOPS-u należy również prowadzenie Świetlicy Środowiskowo-Terapeutycznej. Świetlica Środowiskowo-Terapeutyczna realizuje postanowienia ustawy o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. (Dz. U. nr 64, poz. 593 z poźn. zm.) oraz rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 października 2007 r. w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych (Dz. U. nr 201, poz. 1455).

Świetlica przeznaczona jest dla dzieci i młodzieży w wieku od 7 do 16 lat uczęszczających do szkoły podstawowej lub gimnazjum, zamieszkałych na terenie gminy Mikołów, wywodzących się z rodzin kwalifikujących się do pomocy społecznej z powodu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, w szczególności z rodzin ubogich, rozbitych, niepełnych, niezaradnych oraz zagrożonych patologią społeczną lub uzależnieniami. Świadczenie w formie uczęszczania do Świetlicy może być przyznane na wniosek rodziców lub opiekunów dziecka, a także na wniosek pracownika socjalnego, pedagoga szkolnego lub innej osoby, jeżeli rodzice wyrażają na to zgodę. Pobyt dziecka w placówce jest dobrowolny i nieodpłatny.