Instytut Mikołowski jest instytucją kultury gminy Mikołów, wpisaną do rejestru instytucji kultury w Mikołowie. Instytut prowadzi samodzielną gospodarkę finansową na zasadach właściwych dla instytucji kultury w ramach posiadanych środków własnych w oparciu o plan działalności, kierując się zasadami efektywności, celowości i rzetelności wykonania. Działalność Instytutu jest finansowana z dotacji z budżetu gminy Mikołów, środków uzyskanych od osób fizycznych i prawnych oraz z dochodów własnych i innych źródeł.

Instytutem Mikołowskim kieruje dyrektor, który reprezentuje placówkę na zewnątrz i jest za nią odpowiedzialny, sprawuje nadzór nad jej majątkiem, tworzy warunki do realizacji zadań statutowych poprzez właściwe gospodarowanie środkami określonymi w planie finansowym. Organem doradczym Instytutu jest Rada Programowa składająca się z 5 członków powołana przez Radę Miejską. Zakres obowiązków i kompetencji dyrektora i rady programowej oraz szczegółowa struktura organizacyjna Instytutu określone są w statucie placówki i regulaminie organizacyjnym.

W zakres prac Instytutu Mikołowskiego wchodzą działania o charakterze promocyjnym dorobku kulturalnego miasta, realizowane poprzez:

• działalność wystawienniczą, w tym stałą prezentację kolekcji malarskiej miasta,
• działalność dokumentacyjną, w tym gromadzenie materiałów związanych z życiem społecznym i wydarzeniami artystycznymi w dziedzinie muzyki, malarstwa, poezji i innych sztuk,
• działalność artystyczną, w tym spotkania z twórcami kultury,
• działalność szkoleniową, w tym zajęcia warsztatowe dla animatorów i twórców kultury,
• działalność doradczą, w tym działania konsultacyjne i pomocnicze skierowane do stowarzyszeń kulturalnych i społecznego ruchu kulturalnego,
• działalność wydawniczą i poligraficzną zwłaszcza związaną z miastem i twórczością osób w nim zamieszkałych,
• działalność impresaryjną, w tym działalność związaną z organizowaniem imprez i umożliwianiem dostępu na imprezy kulturalne w mieście i regionie,
• Klub Studencki.